Uzmanlar hastalığa karşı uyarıyor. İç Hastalıkları uzmanı Dr. Mustafa Nafiz Karagözoğlu hastalığı unsur husus anlattı. ‘Maymun Çiçeği hastalığı (monkeypox), poxviridae ailesindeki orthopoxvirus cinsinin bir üyesi olan maymun çiçeği virüsünün neden olduğu bir hastalıktır’ diyen Karagözoğlu “ Orthopoxvirus cinsinin öbür üyeleri Camelpox, Cowpox, Variola üzere başka canlı cinslerinde de görülebilen zoonotik virüslerdir. Yani hayvanlardan kaynaklanan virüslerdir. Variola genel olarak bilinen ismi ile çiçek hastalığı, aktif aşılama ile dünya üzerinden 1980 yılında eradike edilmiştir” dedi.
■İlk kere ne vakit fark edildi?
Karagözoğlu birinci olarak 1958 yılında tespit edilen hastalıkla ilgili şunları söyledi: Maymun çiçeği, birinci olarak 1958 yılında Danimarka Kopenhag’da. Laboratuvar hayvanlarında yapılan bir çalışmada maymunlarda gösterilmiştir. Bu nedenle ismi maymun çiçeği (monkeypox) olarak tanımlanmıştır. Lakin doğal rezervuarı maymunlar değildir.
■Nerede görülür?
Orta ve Batı Afrika’nın tropikal yağmur ormanlarında görülür. Endemik olarak görülen ve vakit zaman dünyanın başka bölgelerine buradan kaynaklı olarak yayılan, az sayıda görülen viral bir zoonotik hastalıktır.
■Doğal konağı hangi canlıdır?
Maymun çiçeği virüsüne hassas çeşitli hayvan çeşitleri tanımlanmıştır. Bunlar; ip sincapları, ağaç sincapları, Gambiya keseli sıçanları, fındık fareleri, primatlar ve öteki cinslerdir.
■İnsanlarda birinci ne vakit tespit edildi?
İnsanlarda birinci olarak 1970 yılında, Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde (eski ismi Zaire) 1968 yılında çiçek hastalığının eradike edildiği bir bölgede 9 yaşındaki bir erkek çocukta tanımlanmıştır.
■Kimden kime bulaşır?
Hayvanlardan hayvanlara, hayvanlardan insanlara ve insanlardan insanlara bulaşabilir.
■Bulaşma yolu nasıl?
Hayvanlardan beşere bulaşması, enfekte hayvanların kan, beden sıvıları yahut deri yahut mukoza lezyonları ile direkt temasla yahut ısırıkla meydana gelebilir. Afrika’da, ip sincapları, ağaç sincapları, Gambiya keseli sıçanları, fındık fareleri, farklı maymun cinsleri ve öbürleri dahil olmak üzere birçok hayvanda maymun çiçeği virüsü enfeksiyonunun delili bulunmuştur. Maymunlar ve beşerler rastlantısal konaklardır. Maymun çiçeğinin doğal rezervuarı şimdi tanımlanmamıştır lakin kemirgenler büyük olasılıkla rol oynamaktadır. Enfekte hayvanların çiğ ve az pişmiş etleri ve enfekte hayvanların öbür hayvansal eserlerini yemek mümkün bir risk faktörüdür. Enfekte hayvan tarafından ısırılma, cilt bütünlüğünün bozulacağı formda yaralanma bulaşma açısından risk içerir. Beşerden beşere bulaşma enfekte kişinin sekresyonları ile uzun vadeli yakın temas (lezyonlarla temas edecek formda sarılma, masaj, cinsel temas gibi), cilt lezyonları ile direkt bütünlüğü bozulmuş deri yahut mukozalarla (göz, burun, ağız mukozaları gibi) temas yahut yakın vakitte cilt lezyonlarından kontamine olmuş objelerle (yatak çarşafı, havlu vb.) yakın temastan, kaynaklanabilir. Bu formdaki temas genel olarak birebir meskeni paylaşan şahıslarda, kapalı ortamlarda çok uzun vadeli yakın uzaklıkta bulunanlarda ve enfekte şahısla temas eden sıhhat çalışanlarında risk oluşturur. Bulaşma, enfekte anneden bebeğe plasenta yoluyla geçiş biçiminde de olabilir. Annede etkin enfeksiyon varlığında yenidoğan bebeğe yakın temas ile de geçiş olabilir.
■Kuluçka müddeti ne kadar?
Maymun çiçeğinin kuluçka müddeti, riskli temastan semptomların başlangıcına kadar olan müddet çoklukla 6-14 gündür, lakin 5-21 gün ortasında değişebilir.
■Hangi şikâyetler olur?
Ateş, halsizlik, yorgunluk, baş ağrısı, kızarıklık, döküntü.
■Hastalık nasıl seyreder?
Klinik tablo; ateş, ağır baş ağrısı, lenfadenopati (lenf düğümlerinin şişmesi), sırt ağrısı, miyalji (kas ağrıları) ve ağır halsizlik ile başlar. Bu bulgular birinci 5 gün ön plandadır.
■Lenf bezleri büyür, deri döküntüsü olur…
Genellikle ateşin ortaya çıkmasından sonraki 1-3 gün içinde başlar. Döküntü, gövdeden fazla yüz ve ekstremitelerde ağırlaşma eğilimindedir. Yüzü (vakaların %95’inde) ve ellerin avuçlarını ve ayak tabanlarını (vakaların %75’inde)etkiler. Ayrıyeten oral mukozalar (vakaların %70’inde), genital bölge (%30) ve konjonktiva (%20) ile kornea da etkilenir. Döküntü, maküllerden (düz tabanlı lezyonlar) papüllere(hafifçe kabarık sert lezyonlar), veziküllere (berrak sıvı ile dolu lezyonlar), püstüllere (sarımsı sıvı ile dolu lezyonlar) ve kuruyup dökülen kabuklara gerçek gelişir. Lezyonların sayısı birkaç ile birkaç bin ortasında değişir. Şiddetli olaylarda, lezyonlar derinin büyük kısımları dökülene kadar birleşebilir
■Hastalık ne kadar sürer?
Genellikle 2-4 hafta süren şikâyetleri olan, kendi kendini sınırlayan bir hastalıktır. Ağır olaylar ortaya çıkabilmektedir.
■Aşısı var mı?
Aşısı var. Çiçek hastalığına karşı kullanılan aşılar, maymun çiçeği hastalığına karşı da muhafaza sağlamaktadır.
■Tedavisi var mı?
Hastalığın tedavisi var. Çiçek hastalığının tedavisi için geliştirilen bir antiviral casus, maymun çiçeği tedavisi için de ruhsatlandırılmıştır.
Çocuklar için daha tehlikeli
Afrika’da giderek büyüyen maymun çiçeği hastalığının tedavisi antiviral ilaçlarla yapılıyor. Olayların büyük bir kısmı hastalığı hafif geçiriyor ve birkaç hafta içinde sıhhatine kavuşuyor. Dünya Sıhhat Örgütü ise hastalığın eskisine oranla daha süratli yayıldığını vurgulayarak, bilhassa bağışıklık sistemi zayıf olanlar ve çocuklar için daha tehlikeli olduğunu belirtmişti. DSÖ, ilaç şirketlerinden aşı üretimlerini artırmasını talep etmişti.